Родословная ученого-историка начинается от святого Аккиси из Естек-киргизов. Родился  он 1 января 1952 года в ауле Жарқамыс, Байганинского района, Актюбинской области.
Отец, Курманбеков Жолмурза (1909-12.10.1955) – участник ВОВ, советский служащий, организатор производства сельского хозяйства. Член КПСС, после войны работал заместителем председателя районного исполнительного комитета в Байганине, руководил в различных хозяйственных учреждениях.  Был награжден медалью «Еңбектегі ерлігі үшін» за вклад в дело усиления производства колхоза «Қызыл әскер», получившего под его управлением звание колхоза-миллионера. Мать Акмоншак Аймаккызы – из рода торт-кара.

В 1968 году Курманбеков Беркин Жолмырзаулы, после окончания школы им.30 летия Комсомола в поселке Караулкелди Байганинского района, поступил на факультет истории КазГУ им. С.М.Кирова, который закончил в 1973 году по специальности история, получил квалификацию преподавателя истории и обществознания.

Начал свою трудовою деятельность в 1973 году преподавателем истории в казахской средней школе в поселке Новоалексеевка, Хобдинского района, Актюбинской области.

1974–1978 г.г. — инспектор, далее старший инспектор отдела образования  Хобдинского района, также на общественных началах исполнял обязанности председателя президиума профсоюза учителей районного Совета.

1978-1980 годы — заведующий организационно-инструкторским отделом  исполнительного комитета Совета народных депутатов Хобдинского района.

1980-1983 — годы — инструктор отдела пропаганды и агитации комитета партии Хобдинского района  Компартии Казахстана, 1983 — 1991 годы заведующий агитационно-идеологического отдела.

1991–1993 годы  — старший инспектор отдела образования Хобдинского района, председатель президиума профсоюза учителей районного Совета.

1993 –1996 годы — заведующий отдела образования исполнительного комитета районного Совета народных депутатов Хобдинского района.

В 1978 –1996 годы  несколько раз был депутатом Совета Хобдинского района, 1983 – 1991 годы член комитета партии (пленум)Хобдинского района компартии Казахстана.

1996–1997 годы — методист института по совершенствованию знаний учителей Актюбинской области, редактор журнала «Институт хабаршысы».

1997–1999 годы — преподаватель кафедры философии АГУ им. К.Жубанова.

С 1999 года заведующий кафедрой философии, с 2001 года заведующий кафедрой политическо-социальных предметов.

В 2005 году стал доцентом Актюбинского государственного университета имени К.Жубанова.

В 2004 году по результатам научной деятельности был признан «Лучшим заведующим кафедры» в государственном университете им.К.Жубанова, в 2007 году получил звание «Лучший научный исследователь».

Летописец исторических событий 

Основные темы исследовательских трудов Б.Ж.Курманбекова можно условно поделить на 4 направления: 1) Важные исторические события 2) Выдающиеся личности края 3)Развитие ярмарок и торговых отношении в западном Казахстане 4) История регионов в контексте общих исторических событий Казахстана.

23 декабря 1998 года Б.Ж.Курманбеков защитив диссертацию на тему «Вопросы восстания 1916 года» получил ученую степень кандидата исторических наук, согласно специальности истории Республики Казахстан. В этой научной работе ученый указывает, что согласно советской историографии восстание охватывало только Тургай и Семиречье, но в результате подробного исследования видно, что и в Западном Казахстане возникали крупные очаги восстания, беспокоившие царя. Позднее, дополнив эту научную работу, ученый опубликовал свою первую монографию, получившую достойную оценку в ученой среде. В 2006 году, по инициативе Б.Ж.Куманбекова в государственном университете Актобе им. К.Жубанова была организована научно-практическая конференция, посвященная годовщине национально-освободительного восстания 1916 года в Казахстане. В конференции приняли участие известные историки Российской Федерации, Киргизстана и Казахстана.Материалы конференции были выпущены в виде научного сборника редакцией университета.

Второй исследовательский труд краеведа-ученого называется «Раскулачивание 1928 года в Актюбинском округе». В этом труде ученый на основе архивных данных описал судьбы баев, в результате негативной политики Голощекина лишившихся своего имущества и нередко отправленных в ссылку. Так же, Курманбеков Беркин Жолмырзаулы установил крепкую творческую связь с центром археологии и истории Актюбинской области.

Обьемная научная монография Беркина Жолмырзаулы Курманбекова «Развитие торговли в Западном Казахстане» — является первой книгой серии специальных изданий «История, археология и этнография Западного Казахстана», которая выпускалась по инициативе Центра истории и археологии при управлении культуры Актюбинской области. Также Курманбеков Беркин Жолмырзаулы является автором 3-й части «Истории ярмарок Западного Казахстана» и 4-й части «Вопросов истории восстания 1916 года», 2-х томного издания «История Западного Казахстана», которые так же выпускались Центром археологии и истории Актюбинской области в городе Актобе в 2006 году.

Его монография «Развитие торговли Западного Казахстана» посвящена очень важному вопросу. Связи Казахстана с Россией и Центральной Азией берут начало в очень ранней эпохе и в развитии этих связей очень большую роль играла торговля. Торговые связи России с Центральной Азией осуществлялись через территорию Западного Казахстана. Труд Беркина Курманбекова важен тем, что на основе архивных материалов в нем раскрываются торговые отношения между казахами Западного Казахстана и Уральским казачеством.  Вместе с тем, полностью раскрыто влияние на развитие торговли Западного Казахстана Оренбургской обменной ярмарки, и ярмарки организованной Жангир ханом во внутренней Букеевской Орде. Главная ценность труда ученого – в подтверждении архивными материалами развития торговли между западнокзастанскими казахами и Уральским казачьим округом. Автор монографии особенным объектом исследования принимает развитие постоянной и ярмарочной торговли в Актюбинском и Иргизком уездах Тургайской области, которым крайне мало уделяется внимание в отечественной историографии, подробно исследует динамику развития торговли в этих уездах. В монографии подробно рассматривается процесс развития торговли в Западном Казахстане. Ученый в  своем труде обратил особое внимание проблемам, малоисследованным в истории до последнего времени, таким как политические, военные и экономические предусловия являвшиеся факторами развития торговли, формирование путей торговых караванов, формы организций и виды торговых отношений.

Также в этом труде подробно рассматривается развитие ярмарочной торговли, широко распространенной со второй половины XIX века, влияние этой формы торговли на социальное и экономическое состояние народа Западного Казахстана. Выявляется закономерность превращения в основные торговые центры постоянных ярмарок в Уральском военно-казачьем округе и Уилском, Темирском, Иргизском, Актюбинском, Гурьевском уездах в Западном Казахстане, ставших объектами исследования, и полностью раскрывается роль ярмарок в экономическом развитии края.

Обосновываясь точными фактами, раскрываются  особенности развития торговли в Мангистау, связанной с развитием караванных путей в Западном Казахстане, особенности торговли жителей региона с торговыми центрами Средней Азии и со смежными уездами Тургайской и Уральской областей. На основе богатых архивных данных раскрывается появление торговых отношений в Запдном Казахстане, формирование и динамика развития, объем постоянной и ярмарочной торговли и особенность структуры, факторы торговых центров на  рост отношений народов России и Средней Азии. В труде автора глубоко раскрыта транзитная роль территории Западного Казахстана в развитии торговых контактов России и Средней Азии.

В труде выявляются факторы развития постоянной и ярмарочной торговли Западного Казахстана, ее влияние на социально-экономический состояние  народов этой территории, влияние уровня развития торговли края на формирование демографического положения. Особенность этого труда — обоснованное архивными материалами раскрытие начала формирования торговой буржуазии в Западном Казахстане.

Этот труд Б.Ж.Курманбекова является ценным научным трудом в исследовании истории Западного Казахстана.

Несколько статей Беркина Жолмырзаулы Курманбекова, связанные с вопросами истории Западного Казахстана, публиковались в республиканских журналах «Қазақ тарихы», «Ақиқат», «Отан тарихы», «Жалын», «Парасат», «Қазақстан әйелдері».

Вклад в восстановление исторических личностей в памяти народа

История – строга, но справедлива. Как море бьющееся волной миллион раз о берег, как море выбрасывающее на берег янтарь, так и история вновь выпускает на сцену истории личности, имена которых по различным причинам потускнели, предлагая их молодому поколению, как образцы для подражания.

Человек, которого страна едва не утеряла из памяти, драгоценный храбрец, настоящий герой,  своей справедливостью не уступавший Биям, участник ханского совета, Ак кете Алтай Ебескиулы был особенной личностью в истории казахского народа. Ему посвящен ценный труд ученого, который называется «Алтай батыр». Автор в этом труде описывая политическо-экономические изменения XVIII века в Младшем жузе, основываясь на архивных материалах, подробно описывает жизнь героя, мудреца, дипломата Алтая Ебескиулы, активно участвовавшего в политической и военной борьбе казахского народа.

Многие личности своими трудами честно служили народу, заняли особое место в истории страны. Среди них  можно отдельно упомянуть Алпысбая Калменова, который стал известным не только в нашей стране, но и за ее пределами, как известный депутат Думы Российской Империи. К сожалению, по разным причинам многие из сегодняшнего поколения не знают Алпысбая Калменова. Основная причина этому в том, что в отечественной историографии нет взаимосвязанности и традиционности, что в свою очередь приводит к тому, что история нашего края часто прерывиста.

У казахов есть пословица: «Светоч данный богом – не под силу погасить человеку». Алпысбай Калменов был таким светочем, который никогда не угаснет. Труды исторических личностей, пройдя время узнает народ, и они превращаются в часть духовной жизни. Б. Ж. Курманбеков свою книгу об Алпысбае Калменове, «Дума Депутаты Алпысбай Қалменов» («Депутат думы Алпасбай  Калменов») которая была издана в городе Актобе совместно с известным историком, доктором наук, Умирзаком Озганбай, повторно опубликовал под названием «Қайраткер Алпысбай Қалменов» («Деятель Алпасбай Калменов») трех тысячным тиражом в издательстве «Нурлы алем» в г. Алматы. Это было удачным научным шагом в целях показать народу одного из сыновей казахского народа Алпысбая Калменова.

Ещё один творческий труд ученого называется «Нұрлы жүзді Нұрпейіс» посвященный биографии и творчеству Нурпейиса Байганина, к его 150 годовщине. Этот труд отличается богатыми историческими данными, новаторством. В ряду одних из первых исследований  посвященных Нурпейису Байганину, этот труд ученого сразу обратил на себя внимание историков и языковедов.

Страна не должна забывать своих героев. Герой Советского Союза Актюбинец Идирис Ургенишбаев по различным причинам не пропагандировался в достаточной степени. Историк, в целях возмещения этого упущения, написал книгу «Ідіріс Үргенішбаев» («Идирис Үргенішбаев») в канун 60 годовщины  победы. Через книгу читатели, особенно молодое поколение, могли ознакомится с трудовым путем до войны и героическими буднями на поле битвы Идириса Ургенишбаева. После того, как эта книга вышла, имя  героя было дано одной из улиц города Актюбе в районе Юге-Запад.

Исследователь завершил научные исследования посвященные выдающимся деятелям истории Западного Казахстана трудами: «Қайраткер Бақытжан Қаратаев» («Деятель Бактжан Каратаев»), о народном деятеле, юристе-депутате А.Биримжанове «Ахмет Бірімжанов» («Ахмет Биримжанов»), «Ақтөбе уезіндегі сауда қатынастарының дамуы» («Развитие торговых отношений Актюбинского уезда»), «Жәрмеңке – өнер ордасы» («Ярмарка – дворец искусства»),  «Қобда тарихы» ( «История Хобды»).

Презентация книги «Қайраткер Бақытжан Қаратаев («Деятель Бакытжан Каратаев») прошла 13 января 2013 года в библиотеке им. С.Баишева при участии научного сообщества, книга «Ахмет Биримжанов» опубликовалась 20 марта 2013 года.

Исследователь истории районов

В истории казахского народа много белых страниц, о которых не было принято говорить в обществе, когда республика входила в состав Российской империи и Советского Союза. Не секрет и то, что история регионов (в административно-экономическом  разрезе) до сих пор подробно не исследовалась. Поэтому, исследование истории регионов, в том числе и исследование истории районов Актюбинской области, является одной из важных проблем духовной жизни современности. Талантливый краевед, ученый Б.Ж.Курманбеков, в последние годы положив начало  изучению истории районов, достиг больших результатов.

За последние 2 года ученый предложил вниманию читателей книги «Ырғыздың қилы тарихы», («История Иргиза»), «Темір тарихы» («История Темира»). Эти книги получили высокие оценки историков, педагогов и общественности, которые любят историю страны.

Иргизский и Темирские края являются свидетелями многих крупных политико- экономических и социальных событий. В ХIХ и ХХ веке казахская земля присоединялась сперва к  Российской Империи (1731-1916), позже, в составе Советского Союза (1917-1991) народы Иргиза и Темира пережили горестные события, такие как, национально-освободительное восстание 1916 года против колонизаторской политики, конфискация имущества  в 1928 году, сталинские репрессии 1937 года. В окрестностях Иргиза и Темира во второй половине 19 века работали Иргизская ярмарка (местные жители называют Жармола), Темирская ярмарка (Каракамыс), широко известные во всем Казахстане, России и Средней Азии. В середине 20 века (1954-1957) по решению Центрального Комитета Коммунистической Партии Советского Союза (КПСС) в рамках осваивания земель годных под вспахивание, земли Иргизского и Карабутакского района были объединены в совхоз, на карте Актюбинской области появился новый Комсомольский (нынешний Айтеке бийский) район. Демографическое положение в местности пережило изменение, и в этом крае достигли приоритета славянские этносы.

Знание истории – краеугольный камень в деле воспитания молодого поколения. Обретение Казахстаном независимости, дало возможность заново пересмотреть и исследовать исторические события с точки зрения истины. Означенные труды ученого посвященные истории Иргизского и Темирского районов в разные периоды времени, являются важным шагом в деле дополнения истории республики. Б.Ж.Курманбеков через книги «Ырғыздың қилы тарихы», («История Иргиза»), «Темір тарихы» («История Темира»), показал пример коллегам в написании истории регионов, являющихся составной частью Казахстана.

Новый взгляд на Жангир хана

Большим вкладом талантливого историка в науку явилось появление в свет исследовательского труда «Ярмарка Жангир хана» в 2011 году.

В 2011 году исполнилось 210 лет созданию Бокейской Орды. А также исполнилось 200 лет тому, как Бокей султан был провозглашен ханом и сел на престол. 170 лет назад в Бокеевской орде открылась школа нового типа. А также, исполнилось 140 лет основанию согласно требованиям эпохи оседлых поселений Новая Казанка, Таловка. Эти исторические события занимают особое место не только в Бокеевской Орде, но и в истории Казахстана в целом.

Как известно, в историографии Казахстана сложились две точки зрения на политико-экономическое и социальное значение деятельности Жангир хана. Не секрет, что оценка историческим событиям и личностям дается через призму идеологии и это является закономерностью. О том, что независимый Казахстан, отстаивая свои интересы, смог наконец объективно оценить деятельность Жангир хана, говорит участие Президента Республики Н.А.Назарбаева в торжественном открытии мавзолея Жангир хану в 1997 году.

В связи с этим Б.Ж.Курманбеков, в книге «Ярмарка Жангир хана», которая была издана тысячным тиражом, в ноябре 2011 года, по новому оценивает политико-экономическое и социальное значение деятельности Жангир хана: «перед Жангир ханом, который управлял страной при переходе от старой традиции к новой стояли два выбора: по первому выбору он должен был продолжить традиции отца Букея – исконные экономические, социальные традиции казахского общества; второй выбор – доселе неизвестный казахскому обществу путь, согласно которому, по образу стран достигших высокого уровня цивилизации, перейти на путь капиталистического развития. Жангир хан по требованию эпохи выбрал путь к цивилизации. Выбор Жангир хана не был понят большинством населения. Окружающие страну казахов соседи так же не желали этого пути, ведущего к развитию и становлению, для казахов. Например, Российская империя, видела в подвластных «инородцах» и их землях лишь сырьевую базу, стараясь по максимуму использовать природные и сельскохозяйственные ресурсы подчиненных территорий. Формирование 2 мнений об оценке деятельности Жангир хана, сказывается как раз таки тем, что Жангир, будучи новатором и ломая традиции, пытался привить народу Букеевской орды новые политико-экономические и социальные тенденции. Но из-за ошибок в земельной политике, связанных с правом частной собственности на землю, он сталкивается с сопротивлением в среде населения. Известно, что по этому поводу его жизнь была полна трагедий. В то же время, в Букеевской орде того периода открываются ярмарки и казенные учреждения, укрепляющие торгово-экономическую сферу жизни, основываются школы нового типа, способствующие культурному развитию населения, появляются архивы, музеи способствующие развитию науки, получает толчок к развитию и укреплению скотоводство и земледелие. Бесспорно, Жангир хан являлся пассионарной личностью.

История ярмарок как показатель благополучия страны

В истории народа Казахов события ХVІІІ века и в начале ХХ века являются очень сложной порой. Русско-казахские отношения, в особенности присоединение казахов Младшего жуза к Российской империи, были очень противоречивы по характеру. В начале подчинение России в номинальном виде выражалось в принятии дипломатических миссий, позже переросло во вмешательство России в дела казахских жузов, дипломатические и военные операции вынудили Казахстан оказаться в политико-экономической зависимости от России. В такой противоречивой обстановке в Западном Казахстане начали появляться новые экономические отношения. Западный Казахстан в силу своего геополитического положения, играл важную роль, как  транзитное звено в торговых отношениях России с государствами Средней Азии. Развитие ярмарочной торговли начиная с середины 19 века на территориях Тургая и Уральской области, Мангыстауском уезде, оказались крупной научный темой оставшейся без внимания историков. Краевед Б.Ж. Курманбеков первым обратил внимание на этот вопрос среди историков Казахстана. В результате многолетних исследований, ученый предложил научному сообществу свою объемную монографию «Развитие торговли в Западном Казахстане», получившую высокую оценку в ученых кругах Казахстана. Во второй половине 20 века на современной территории Актюбинской области существовали Уилская, Темирская, Иргизская и Актюбинская ярмарки, известные своей плодотворной деятельностью. История этих ярмарок обратилась в основную тему творчества Б.Ж.Курманбекова. Труды ученого «Ойыл жәрмеңкесі», «Темір жәрмеңкесі» своим новаторством и новыми выводами возродили интерес к теме в научном сообществе, и получили большой спрос среди почитателей истории Казахстана. Б.Ж.Курманбеков, благодаря этим трудам об истории ярмарок, которые особенно развивались в Западном Казахстане, превратил в достояние народа.

Использованные материалы

1. «Ұрпағы біліп жүрсін деп» родословная семьи Курманбековых
2. Энциклопедия Байганинского района
3. Газета «Ақтөбе»
4. Газета «Kerek Info»

 

 

Кроме этого он автор более 100 статей, опубликованных в различных научных журналах, а так же автор песни посвященной любимой супруге «Сәулешім, келші маған» («Приди ко мне, Сауле»), и патриотической песни, написанной к празднованию 20 летия независимости республики под названием   «Туған елім» («Родная страна»).

*****

Құрманбеков Беркін Жолмырзаұлы – Тарихшы, өлкетанушы ғалым, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе  мемлекеттік университетінің, саяси-әлеуметтік пәндер кафедрасының меңгерушісі, тарих ғылымдарының кандидаты, доцент 

Жазушының арғы тегі Естек қырғыздың ішіндегі Ақкісі әулиеден басталады. 1952 жылы 1 қаңтарда Ақтөбе облысы, Байғанин ауданы Жарықамыс аулында дүниеге келді. Әкесі Құрманбеков Жолмырза (1909-12.10.1955) — кеңес қызметкері, ауыл шаруашылығы өндірісінің ұйымдастырушысы. СОКП мүшесі, еңбек жолын аудандық атқару комитеті хатшылығынан бастады, шаруашылық мекемелерінде басшы қызметтерде болды. Ол басқарған «Қызыләскер» колхоз өндірісін нығайту ісіне қосқан үлесі үшін «Еңбектегі ерлігі үшін» медалімен, ҚКСР Жоғары Кеңесі Құрмет Грамоталарымен марапатталған. Шешесі Аймаққызы Ақмоншақ – руы төрт-қара.

Құрманбеков Беркін Жолмырзаұлы 1968 жылы Байғанин ауданы Қарауылкелді поселкесіндегі Комсомолдың 30 жылдығы атындағы орта мектепті бітірген соң, С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекетттік университетінің тарих факультетіне түсіп, 1973 жылы тарихшы, тарих – қоғам тану пәндерінің оқытушысы мамандығы бойынша бітірді.

1973 жылы Ақтөбе облысы, Қобда ауданы Новоалексей селосындағы қазақ орта мектебінде тарих пәнінің мұғалімі болып еңбек жолын бастады.

1974 – 1978 жылы Қобда аудандық білім беру бөлімінің инспекторы, аға инспекторы және қоғамдық негізде мұғалімдер кәсіподағңы аудандық Кеңесі президиумының төрағасы қызметін атқарды.

1978 – 1980 жылдары халық депутаттары халық  депутаттары Қобда аудандық Кеңесі атқару комитетінің ұйымдастыру – нұсқау бөлімінің меңгерушісі.

1980 – 1983 жылдары  Қазақстан Компартиясы Қобда аудандық партия комитетінің үгіт насихат бөлімінің нұсқаушысы, 1983 – 1991 жылдары үгіт – насихат  (идеология) бөлімінің меңгерушісі.

1991 – 1993 жылдары Қобда аудандық білім бөлімінің аға инспекторы, мұғалімдер кәсіподағы аудандық Кеңесі президиумының төрағасы.

1993 – 1996 жылдары халық депутаттары Қобда аудандық Кеңесі атқару комитетінің білім бөлімінің меңгерушісі.

1978 – 1996 жылдары бірнеше рет Қобда аудандық Кеңесінің депутаты, 1983 – 1991 жылдары Қазақстан компартиясы Қобда аудандық партия комитетінің (пленум) мүшесі.

1996 – 1997 жылдары Ақтөбе облыстық мұғаалімдер білімін жетілдіру институтының әдіскері, «Институт хабаршысы» журналының редакторы.

1997 – 1999 жылдары Қ,Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университетінің философия кафедрасының оқытушысы.

1999 жылдан бастап философия кафедрасының, 2001 жылдан бастап саяси — әлеуметтік пәндер кафедрасының меңгерушісі.

2005 жылы Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университетінің доценті.

2004 жылы өзінің ғылыми еңбектерінің нәтижесінде Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университеті  бойыншав «Ең үздік кафедра меңгерушісі», 2007 жылы «Ең үздік ғылыми зерттеуші» деп танылды.

Тарихи оқиғалар шежірешісі

Б.Ж. Құрманбековтің зерттеу еңбектерінің негізгі тақырыптарын шартты түрде мынадай 4 бағытқа бөлуге болады; 1)Тарихи бет бұрыс оқиғалар, 2) Ел өмірінде өзіндік із қалдырған тұлғалар, 3) Батыс өңірде сауда қатынастарының  және жәрмеңкелердің дамуы, 4) Жалпы Қазақстандағы тарихи оқиғалар контекстіндегі аудандар тарихы.

Б.Ж. Құрманбеков 1998 жылы 23 желтоқсанда – Отан тарихы (Қазақстан Республикасының тарихы) мамандығы бойынша тарих ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін 1916 жылғы көтеріліс мәселелері (Батыс Қазақстан материалдары бойынша) диссертация қорғап, тарих ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесіне ие болды. Осы ғылыми жұмысында ғалым, кеңестік тарихнамада көтеріліс тек Торғай мен Жетісуда ғана болды деп есептелінсе, өзінің терең зерттеуінің нәтижесінде Батыс Қазақстанда да патшаның зәре-құтын ұшырған үлкен көтеріліс ошақтарының болғанын дәлелдеді. Кейін  ғалым осы ғылыми жұмысын толықтырып өзінің тұңғыш  монографиясын жариялап, бұл еңбек ғалымдар арасында  лайықты бағасын алды. 2006-жылы Құдайберген Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университетінде Құрманбеков Беркін Жолмырзаұлының бастамасымен Қазақстандағы 1916-жылғы ұлт-азаттық көтерілістің 90-жылдығына байланысты халықаралық ғылыми практикалық конференция ұйымдастырылып, осы конференцияға Ресей федерациясынан, Қырғызстаннан және Қазақстанның белгілі тарихшы ғалымдары қатынасты.Конференция материалдары университеттің редакциялық баспа бөлімінен ғылыми жинақ болып шығарылды

Өлкетанушы ғалымның екінші бір табысты зерттеу еңбегі «Ақтебе округінде 1928 жылы байларды конфискациялау» деп аталады.Бұл еңбегінде ғалым  архивтік деректер негізінде — «қу жақ»-Голощекиннің теріс саясатының нәтижесінде мал-мүлкінен айрылып, жер аударылған  Ақтөбелік байлардың тағдырын тарихи шындық тұрғысынан, архивтік деректер негізінде, көрсете білген. Құрманбеков Беркін Жолмырзаұлы Ақтөбе облыстық тарих және археология орталығымен тығыз творчестволық байланыс орнаттқан ғалым.    Құрманбеков Беркін Жолмырзаұлының «Батыс Қазақстанда сауданың дамуы» деген көлемді ғылыми монографиясы Ақтөбе облыстық мәдениет  басқармасының облыстық тарих және археология орталығының бастамасымен шығарыла бастаған «Батыс Қазақстанның тарихы, археологиясы және этнографиясы» атты арнайы басылымдар топтамасының бет ашар кітабы болып табылады. Сонымен қатар Құрманбеков Беркін Жолмырзаұлы Ақтөбе облыстық тарих және археология орталығы Ақтөбе қаласындағы «Принт А» баспаханасынан  2006-жылы шығарған 2 томдық «Батыс қазақстан тарихы» атты кітаптың 3-ші «Батыс Қазақстан аймағындағы жәрмеңкелер тарихынан» және 4-ші «Батыс Қазақстандағы 1916-жылғы көтеріліс тарихының мәселелері»деген тарауларының авторы.

Оның «Батыс Қазақстанда сауданың дамуы» атты монографиялық еңбегі өте өзекті мәселеге арналған. Қазақстанның Ресей және Орта Азиямен байланысы өте ерте заманнан басталады және осы қарым-қатынастардың дамуына сауданың тигізген әсері өте зор. Ресейдің Орта Азиямен сауда байланыстары Батыс Қазақстан территориясы арқылы жүзеге асырылды. Беркін Құрманбековтің еңбегінің басты құндылығы Батыс Қазақстанның Орал облысындағы әскери- казак территориясы мен қазақ даласындағы сауда қатынастарының дамуы нақты архивтік деректермен дәйектелген.. Сонымен бірге Орынбор айырбас сауда орталығының және  Ішкі Бөкей Ордасындағы Жәңгір хан жәрмеңкесінің Батыс Қазақстанда сауда қатынастарының дамуына тигізген әсері толық ашып көрсетілген. Ғалым еңбегінің басты құндылығы Батыс Қазақстанның Орал облысындағы әскери- казак территориясы мен қазақ даласындағы сауда қатынастарының дамуы нақты архивтік деректермен толығымен дәлелденгені болып табылады.. Сонымен бірге Орынбор айырбас сауда орталығының, Ішкі Бөкей Ордасындағы Жәңгір хан жәрмеңкесінің Батыс Қазақстанда сауда қатынастарының дамуына тигізген әсері толық ашып көрсетілген.Монография авторы Отан тарихнамасында өте аз назар аударылып келген Торғай облысының Ақтөбе, Ырғыз уездерінде тұрақты және жәрмеңке саудаларының даму мәселесін ерекше зерттеу обьектісіне айналдырып, осы уездердегіі сауда қатынастарының даму динамикасын толық зерттеген.       Монографияда Батыс Қазақстанда сауда қатынастарының даму процесі жан-жақты қарастырылған. Ғалым өз еңбегінде сауда қатынастарының  дамуына әсерін тигізген саяси, әскери және экономикалық алғы шарттар: керуен сауда жолдарының қалыптасуы, сауда  қатынастарының  түрлері мен ұйымдастырылуының формалары сияқты қазіргі кезеңге дейінгі төл тарихымызда өте аз зерттелінген өзекті мәселерге баса назар аударған.

Сонымен қатар бұл еңбекте ХΙХ  ғасырдың екінші жартысынан бастап кеңінен өрістеген жәрмеңке саудасының дамуы терең қарастырылып, сауданың осы формасының  Батыс Қазақстан халқының әлеуметтік және экономикалық жағдайына тигізген әсері толық және терең қарастырылған. Зерттеу обьектісі ретінде қарастырылған Батыс Қазақстан аумағындағы Ойыл, Темір, Ырғыз, Ақтөбе, Гурьевуездері  және Орал әскери казак территориясындағы  тұрақты жәрмеңкелердің негізгі  сауда орталықтарына айналуының заңдылықтары ашылып, осы жәрмеңкелердің өлкенің экономикалық  дамуына қосқан ролі толық ашып көрсетілген.

Батыс Қазақстанда керуен саудасының дамуына байланысты Маңғыстауда сауда қатынастарының дамуы ерекшеліктері, регион тұрғындарының Орта Азия сауда орталықтары және Торғай, Орал облыстарының шектес уездерімен сауда-саттық байланыстарының ерекшеліктері нақты деректермен негізделіп дәлелденген.       Өте бай архивтік деректер негізінде Батыс Қазақстанда сауда қатынастарының пайда болуы, қалыптасуы және өркендеп даму динамикасы, тұрақты және жәрмеңкелік сауда түрлерінің көлемі және құрылымдық ерекшеліктері айқындалып, аймақтағы сауда орталықтарының Ресей, Орта Азия халықтарымен байланысының артуына тигізген әсері анықталған. Автор еңбегізінде Батыс Қазақстан  территориясының Ресей және Орта Азия сауда қатынастарының дамуындағы транзиттік ролі толық ашып көрсеткен.

Еңбекте Батыс Қазақстанда тұрақты және жәрмеңке саудасының дамуының осы территория халқының әлеуметтік-экономикалық жағдайына тигізген әсері айқындалып, аймақтағы сауда қатынастарының даму деңгейінің жаңа демографиялық жағдайдың қалыптасуын қамтамасыз етуі нақты деректермен айқындалған. Осы еңбектің ерекшеліктерінің бірі Батыс Қазақстанда сауда буржуазиясының қалыптасуы архивтік деректер арқылы негізделінген.

Қорыта айтқанда Б.Ж.Құрманбековтің бұл еңбегі Батыс Қазақстан тарихын зерттеуге қосылған сүбелі ғылыми еңбек болып табылады.

Құрманбеков Беркін Жолмырзаұлының Батыс Қазақстанның тарихының өзекті проблемаларына байланысты бірнеше мақалалары республикалақ «Қазақ тарихы», «Ақиқат», «Отан тарихы», «Жалын», «Парасат», «Қазақстан әйелдері» журналдарына жарияланды. 

Тарихи тұлғаларды ел жадына қайтарған

Тарих — қатал да, әділетті құбылыс. Теңіздің асау толқыны сан миллион рет жағаға соғып, теңіздің терең түбінен жахұт тастарды сан мәрте  жалап-жылтыратып, жағаға шығаратыны сияқты, тарих та кейбір себептермен, тарихтың  тұманында елге көрінбей қалған, есімдері көмескі тартқан өзінің перзентерін, сын сағаттарда  тарих сахнасына қайта шығарып,жас ұрпаққа үлгі ретінде  ұсынады.

Кер заманда ұрпағы  өзінен айрылып,елі есімін жадынан шығарып ала жаздаған , асыл ер, халықтың ел қорғаған хас батыры, әділдігімен «қара қылды қақ жарған», сындарлы би болған, ханмен қатар отырып кеңес құрған Ақ кете Алтай Ебескі ұлы да, қазақ халқының тарихында өзіндік орны бар, елдің  ерекше жаратылған  ұлы перзенттерінің бірі. Ғалымның саңы бір сүбелі еңбегі «Алтай батыр» деп аталады. Автор бұл еңбегінде ХҮІІІ-ғасырда Кіші жүзде болған саяси-экономикалық түбегейлі өзгерістерді баяндай отырып, осы оқиғалардың бел ортасында болып, заман талабына сай, қазақ халқының мүддесі үшін,саяси және әскери күрестерге белсенді қатынасып, ұлттың жарқын болашағы үшін күрескен, қазақ халқының батыры, беделді биі, шебер дипломат Алтай Ебескіұлының өмір жолын, архивтік деректер негізінде толық суреттейді.

Өзінің ерен еңбегімен туған халқына адал қызмет етіп, ел тарихында ерекше орын алған азаматтар өте көп. Солардың ішінде атақ-даңқы  кезінде тек қана қазақ елінде ғана емес, елден тыс жерлерде де кеңінен танымал болған Алпысбай Қалменовтың алатын орны ерекше болып табылады. Өкінішке орай, әр түрлі себептермен Алпысбай Қалменовті қазіргі ұрпақтың көпшілігі білмейтіні  ақиқат. Оның басты себебі: біздің төл  тарихымызды  зерделеуде мәдени сабақтастық пен жалғастықтың көп жағдайда жүзеге аспай, тарихымыздың көп  тұстарының үзік-үзік  болып қалғандығы.

Қазақта «құдай жаққан шырақты адам баласы өшіре алмайды» деген сөз бар. Сондай өшпес шамшырақтың бірі Алпысбай Қалменов болды.            Тау  қашықтықтан, бірте-бірте  зорайып, барша қасиетімен  көріне бастайды. Сол сияқты, тарихи тұлғалардың ерен ісі де уақыт тезінен өтіп барып, халқына танылып, оның рухани өмірінің өзекті бөлігіне айналады. Алпысбай Қалменов туралы «Дума депутаты Алпысбай  Қалменов» деген атаумен Ақтөбеде жарық көрген кітабын Б.Ж.Құрманбеков,  танымал тарихшы, ғылым докторы Өмірзақ Озғанбаймен бірігіп, Алматыдағы «Нұрлы әлем» баспасынан, 3 мың дана тиражбен, «Қайраткер Алпысбай Қалменов» атпен  қайта жариялады. Қазақтың ұлағатты ұлдарының бірі болған,Алпысбай Қалменов сияқты  абзал азаматты елге таныта түсіру мақсатында жасалған,осы еңбектері ғалымның өте сәтті ғылыми  қадамдарының бірі деп білеміз.

Ғалымның шығармашылық табыстарының бірі, еліміз 150 жылдығын атап өткен Нұрпейіс Байғаниннің өмірі мен шығармашылығына арналған «Нұрлы жүзді Нұрпейіс»деп аталатын еңбегі болып табылады. Ел тарихының әр кезеңінде, Нұрпейіс шығармашылығының сол кезеңдерге тығыз байланысын зерделеген бұл еңбек,өзінің жаңашылдығымен, тарихи бай деректерімен ерекшеленеді.Нұрпейіске арналған ең алғашқы ғылыми зерттеу ретінде ғалымның бұл еңбегі,  тарихшылар мен тілші ғалымдардығ назарына бірден ілікті.

Ел өз батырларын ұмытпауға тиіс Ақтөбелік Кеңес Одағының батыларының ішінде Ідіріс Үргенішбаевтің ерлігі әр түрлі себептермен уақытында жеткілікті дәрежеде насихатталмай қалды.Тарихшы ғалым осы олқылықтың орнын толтыру мақсатында, ұлы жеңістің 60 жылдығы қарсаңында «Ідіріс Үргенішбаев» деген кітабын жазып, қалың жұршылыққа ұсынды.Ғалымның осы кітабы арқылы оқырман қауым,әсіресе жас ұрпақ Ідіріс Үргенішбаевтің соғысқа дейінгі еңбек жолы мен майдандағы ерлігімен таныс болды.Осы кітап шыққан соң ғана,батырдың есімі  Ақтөбе қаласының оңтүстік – батыс ауданынан бір көшеге берілді.

Зерттеуші ғалым Батыс Қазақстан тарихына байланысты «Қайраткер Бақыжан Қаратаев», Алаш қайраткері, заңгер-депутат А.Бірімжанов туралы «Ахмет Бірімжанов», «Ақтөбе уезіндегі сауда қатынастарының дамуы», «Жәрмеңке – өнер ордасы»,  «Қобда тарихы» деп аталатын ғылыми зерттеу еңбектерінің қолжазбаларын жазып аяқтады. «Қайраткер Бақыжан Қаратаев» атты кітабының тұсаукесері 2013 жылы 13 қаңтарда С.Бәйішев атындағы кітапханасында көпшілік ғылыми қауымның қатысуымен өтті, «Ахмет Бірімжанов» атты кітабы 2013 жылы 20 наурызда жарық көрді. 

Аудандар тарихын жаңа зерделеуші

 Қазақ халқының Ресей империясының және Кеңестер Одағының құрамында болған кезеңдеріндегі тарихының қалың жұртшылыққа ақиқаты  айтылмай келген «ақ таңдақ»  беттері  өте көп. Қазақстанның құрамдас бөлігі ретінде (әкімшілік – экономикалық  бөліністегі)  аудандардың да тарихын жазу ісі, әзірге кеңінен  жүзеге асырылмай отырғаны шындық. Осы тұрғыдан алып қарағанда, жалпы аудандар тарихын, оның ішінде, Ақтөбе облысының аудандарының  тарихын зерттеу  қазіргі замандағы  рухани өміріміздің  өзекті мәселелерінің  бірі болып табылады.Талантты, өлкетанушы ғалым Б.Ж.Құрманбеков  соңғы жылдары аудандар тарихын жазу ісін қолға алып, үлкен нәтижелерге қол жеткізді.Соңғы 2 жылда қалың оқырман қауымның қолына ғалым «Ырғыздың қилы тарихы», «Темір тарихы» атты кітаптарын ұсынып, осы кітаптар тарихшы мамандар, мұғалімдер мен ел тарихын сүйіп оқитын жұртшылықтың жоғары бағасына ие болды.

Ырғыз және Темір жерлері талай саяси-экономикалық және әлеуметтік оқиғалардың куәсі. Х1Х және ХХ ғасырда қазақ жерінің Ресейге қосылып, әуелі Ресей империясының (1731-1916), кейіннен Кеңестер Одағының (1917-1991)  құрамында  болған кезеңдерде Ырғыз және Темір халқы отаршылыққа қарсы 1916-жылғы ұлт-азаттық көтеріліс, 1928-жылғы ірі байлардың мал-мүлкін (шаруашылығын)  конфискациялау, 1937 сталиндік репрессия  сияқты қасіретті  оқиғаларды басынан кешірді. Ырғыз және Темірдің байтақ жерінде  Х1Х-ғасырдың екінші жартысында  бүкіл Қазақстан мен Ресей, Орта Азия жұртшылығына кеңінен танымал болған Ырғыз (жергілікті ел Жармола деп атайды), Темір (Қарақмыс) жәрмеңкелері жұмыс жасады.  ХХ-ғасырдың ортасында (1954-1957)  Совет Одағы коммунистік партиясының (СОКП)  Орталық Комитетінің шешімімен Ырғыз, Темір даласында тың жерлерді игеру жүзеге  асырылып, Ырғыз және Қарабұтақ аудандарының астық егуге  жарамды жерлері жаңадан  құрылған кеңестік шаруашылықтарға (совхоздарға)  біріктіріліп, Ақтөбе облысының картасында жаңа Комсомол (қазіргі Әйтеке би)  ауданы пайда болды.Осы аудандарда  елдің демографиялық ахуалы өзгеріске ұшырап, бұл өңірлрде славян тұқымдас этностар басымдылыққа қол жеткізді.

Жас ұрпаққа тәрбие берудің тура жолы тарихи тағылым. Қазақстанның тәуелсіздік алуы көптеген тарихи оқиғаларды ақиқат тұрғысынан қайта қарап, зерттеуге мүмкіндік туғызды. Ғалымның Ырғыз және Темір аудандарының әр кезеңдегі, әр қилы тарихына арналған осы еңбектері, елдің тарихын толықтыра түсу мақсатында  өте сәтті жасалған  қадамдарының бірі болып табылады. «Ырғыздың қилы тарихы» және «Темір тарихы» деген кітаптары арқылы Б.Ж.Құрманбеков Қазақстан тарихының құрамдас бөлігі болып табылатын аудандар тарихын жазу арқылы әріптестеріне үлгі көрсетіп, аудандар тарихын жаңа көзқара тұрғысынан зерделеуші ғалым ретінде ғылыми қауымға жаңа қырынан корінді.

Жәңгір ханға жаңа көзқарас

Талантты тарихшының 2011 жылғы толағай табысының бірі- «Жәңгір хан жәрмеңкесі» атты зерттеу еңбегінің жарыққа шығуы болып есептеледі.

2011 жылы Бөкей Ордасының құрылғанына 210 жыл толды. Сонымен қатар Бөкей сұлтаннаң хан атанып, таққа отырғанына 200 жыл болды. Бұдан 170 жыл Бөкей Ордасында жаңа типті мектеп ашылды. Сондай — ақ заман талабына сай Новая Казанка, Таловка сияқты отырықшы сипаттағы елді мекендердің бой көтергеніне де 140 жыл болды.Бұл тарихи оқиғалардың тек қана Бөкей Ордасының ғана емес, тұтас Қазақстан тарихында ерекше орын алатыны ақиқат.

Қазақстан тарихнамасында Жәңгір ханның саяси – экономикалық және әлеуметтік салаларда атқарған қызметтеріне екі жақты пікірдің қалыптасқаны белгілі.Заман талабына сай тарихи оқиғалар мен тұлғаларға берілетін баға мен тарихи – идеологиялық өлшем бірліктердің өзгеріп отыру обьекивті заңдылық. Жәңгір ханның мемлекеттік деңгейдегі қайраткерлік қызметіне тәуелсіз Қазақстанның ұлттық мүддесіне сай тұрғыдан обьективті баға берілуінің бастауы 1997 жылы Жәңгір хан кесенесінің салтанатты ашылуына Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың қатынасуынан көрініс табады. Осыған орай 2011 жылы қараша айында 1 мың дана тиражбен жарық көрген «Жәңгір хан жәрмңкесі» деп аталатын кітабында Б.Ж.Құрманбеков Жәңгір ханның саяси –экономикалық және әлеуметтік салалардағы қайраткерлігіне байланысты  жаңаша мынадай ой-тұжырымдар жасайды: «Ел тізгінін көненің жаңамен ауысатын тұсында ұстаған Жәңгір хан алдында екі таңдау тұрды: алғашқы таңдау бойынша әкесі Бөкейдің жолымен жүріп, қазақ қоғамының бұрынғы саяси – экономикалық, әлеуметтік дәстүрін жалғастыру болса, екіншісі қазақ жұртшылығына беймәлім, бірақ өркениеттің биік деңгейіне жеткен елдердің үлгісімен дамудың капиталистік жолына түсу еді. Жәңгір хан заман талабына сай өркениет жолын таңдадаы. Жәңгір ханның осы таңдауын өз жұртында көпшілік түсінбеді. Даму жолын үлгі еткен көршілес мемлекеттің билеуші тобы қазақ елінің өзімен теңесіп, өркениет жолына түсуін қаламады. Өйткені, Ресей «бұратана» деп есептеген халықтардың өздерін қанауға ұшыратып, елінің табиғи ресурстары мен мал және егін шаруашылығы өнімдерін өз елінің шикі зат базасына айналдыруға тырысты.Жәңгір ханның ел басқару тәсіліне деген екі ұдай пікірдің қалыптасуы, оның замана тоғысында дәстүрлік жолдан бас тартып, жаңашылдық (новатор) бағыт ұстап, Бөкей Ордасында жаңа саяси – экономикалық және әлеуметтік үрдіс қалыптастыруынан келіп туындайды.Жерге жеке меншік орнатуда жіберген қателіктеріне байланысты Жәңгір өз жұртының қарсылығына ұшырады. Бұл тұрғыдан оның өмірі трагедияға толы болғаны белгілі. Сонымен қатар Бөкей Ордасында жәрмеңкелер мен қазыналық мекемелердің ашылып, сауда қатынастарының дамуы, ел – жұртты мәдениет жолына бастайтын жаңа типтегі мектеп жүйесінің қалыптасуы, өркениет белгісі ретінде өмірге келген архив, музей, егін және мал шаруашылығының дамуына әсер еткен, интенсивті бағыттарда жүзеге асырылған іс шаралар тұрғысынан алғанда, Жәңгір хан, сөз жоқ, пассионарлық тұлға болып табылады».  Осы ғылыми еңбегі арқылы Б.Ж.Құрманбеков Жәңгір хан тану мәселесіне қомақты үлес қосты. 

Жәрмеңкелер тарихы ел игілігі

Қазақ халқының тарихында ХҮІІІ ғасыр мен ХХ ғасырдың бас кезіндегі оқиғалар өте күрделі кезең болып табылады. Осы кезеңдегі қазақ-орыс қарым-қатынастары, әсіресе,  Кіші жүз қазақтарының Ресей құрамына қосылуы, өте қарама-қайшы сипатқа толы болды. Алғашқыда жәй елшілер миссиясы арқылы Ресей бодандығын номинальды түрде қабылдау, кейінірек Ресейдің қазақ жүздерінің ісіне араласуына ұласып, елшілік және әскери іс-әрекеттер Қазақстанның Ресейге  саяси-экономикалық тәуелділігіне әкеліп соқтырды. Осындай қарама-қайшылыққа толы жағдайда Батыс Қазақстанда жаңа экономикалық қатынастар орнай бастады. Батыс Қазақстан өзінің геосаяси жағдайының байланысты Ресейдің Орта Азия мемлекеттерімен сауда қатынасын орнатуында үлкен  транзиттік рөл атқарды.Торғай және Орал облыстарының территориясында, Маңғыстау уезінде ХІХ ғасырдың орта тұсынан бастап жәрмеңке саудасының даму мәселесі, осы кезге дейін тарихшылардың назарынан тыс қалып келе жатқан  үлкен ғылыми проблема болды Өлкетанушы ғалым Б.Ж.Құрманбеков Қазақстан тарихшылары арасында бірінші болып осы мәселеге назар аударды.Ғалым көп жылғы зерттеу жұмысының нәтижесінде, ғылыми қауымға өзінің «Батыс Қазақстанда сауданың дамуы» деген көлемді монографиясын ұсынып, бұл еңбек Қазақстан ғалымдарының тарапынан жоғары бағасын алды. Хіх-ғасырдың екінші жартысында қазіргі Ақтөбе өңірінде Ойыл,Темір,Ырғыз және Ақтөбе  жәрмеңкелері ашылып. жемісті жүмыс жасағаны белгілі. Осы жәрмеңкелер тарихы, Беркін Құрманбековтің шығармашылығының өзекті тақырыбына айналды.

Ғалымның «Ойыл жәрмеңкесі», «Темір жәрмеңкесі» деп аталатын еңбектері де өзінің жаңашылдығымен және тың тұжырымдарымен ғылыми қауымның қызығушылығын туғызып,  ел тарихын сүйіп оқитын жұршылықтың үлкен сұранысына ие болды.  Осы еңбектері арқылы  Б.Ж.Құрманбеков Батыс Қазақстанда ерекше дамыған жәрмеңкелер тарихын ел игілігіне айналдырды.

Сонымен қатар ғылыми журналдар мен материалдарында жарияланған 100 – ден аса мақалалар авторы, жұбайына арнаған «Сәулешім, келші маған», Қазақстанның Тәуелсіздігіне 20 жылдығына орай «Туған елім» патриоттық  өлеңінің авторы.

Пайдаланған әдебиет

1. «Ұрпағы біліп жүрсін деп» Құрманбеков әулетінің шежіресі
2. Байғанин ауданы энциклопедиясы
3. «Ақтөбе» газеті
4. «Kerek Info» газеті

Сыртқы сілтемелер

1. Өлкетанушы Ғалым  http://www.aktobeoub.kz/site1/rus/novosti%20podrobnee%202012.htm
2. Өлке тарихын түгендеген   http://www.kinfo.kz/news/lke_tarikhyn_t_gendegen/2012-01-26-1577
3. Жители Актобе увековечили имя героя, но его улица все еще требует ремонта http://rus.azattyq.org/content/soviet_hero_idris_urgenishbaev_marble_plaque/2119348.html
4. Певец земли казахской http://www.nomad.su/?a=15-201009240013
5. Ғалымның хаты өлмейді http://www.kinfo.kz/news/alymny_khaty_lmejdi/2013-01-17-2684
6. Актуальные проблемы истории края 
7. Қазақтың тұңғыш заңгері туралы кітаптың тұсаукесері өтті   http://www.aktobegazeti.kz/?p=20878
8. Столетний юбилей Героя http://www.avestnik.kz
9.  В Актобе состоялась научно-практическая конференция, посвященная Абылкайыр-хану http://www.inform.kz/rus/article/234006
10. Проблемы истории восстания 1916 года в Казахстане (на материалах Западного Казахстана)  http://www.nauka.kz/databases/diss/detail.php?ID=821611
11. Калменовы: отец и сын    http://www.avestnik.kz
12.   Турнир Героя сменил прописку   http://www.avestnik.kz
13. Жас ұрпақ Қалменовті біле ме? http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=8026
14. Нұрлы жүзді Нұрпейіс http://www.aktobegazeti.kz/?p=7938
15. Жыр тарланы — Нұрпейіс http://www.aktobegazeti.kz/?p=9619
16. Ақиық ақын атаусыз қала ма?  http://www.baq.kz/blog/article/3090
17. 20 жыл: тәжірибе мен тағылым  http://www.aktobegazeti.kz/?p=15125
18. Ақтөбеде Әбілқайыр ханға арналған ғылыми-практикалық конференция өтті    http://www.inform.kz/kaz/article/1228383
19. «Қиналар ма екен біздерге?» — деген еді-ау, Махамбет!  http://www.aorda.kz/?p=1971
20. «Ұлы Жібек Жолында жаңғырған Көкжар жәрмеңкесі»  .http://uil.aktobe.gov.kz/kk/node/3314
21. «Арыстан туған Исатай…»  http://anatili.kz/?p=5516
22. «Ердің сойы — Исатай     http://www.aktobegazeti.kz/?p=11933
23. Көкжардағы жәрмеңке   http://www.aktobegazeti.kz/?p=19334

 

 

Открыть материалы в Облаке

https://cloud.mail.ru/public/HBsH/AVJjrBU9m

или

https://drive.google.com/drive/folders/1QbaGOCiepxyKal5E4j7E2MX_xhf8LzXh?usp=sharing